PROFILAKTIKA INSPEKTORINING OZODLIKNI CHEKLASH JAZOSIGA HUKM ETILGAN MAHKUMLAR BILAN ISHLASHDA ICHKI ISHLAR ORGANLARINING PROBATSIYA XIZMATI DAVLAT ORGANLARI VA MAHALLA YETTILIGI HODIMLARI BILAN O‘ZARO HAMKORLIGINI TAKOMILLASHTIRISH

Abstract

Hozirgi davrda jinoyat sodir etgan shaxslarni jazoni o‘tash jarayonida ularning jamiyatga qayta integratsiyasini ta’minlash, ijtimoiy moslashuvini yengillashtirish, huquqbuzarliklarning takrorlanishining oldini olish masalalari davlat siyosatining muhim yo‘nalishlaridan biriga aylangan. Shu nuqtai nazardan, profilaktika inspektorining ozodlikni cheklash jazosiga hukm etilgan shaxslar bilan ishlash jarayonidagi roli va ichki ishlar organlari tizimida faoliyat yurituvchi probatsiya xizmatining samaradorligi tobora ortib bormoqda. Mazkur soha davlat organlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish tuzilmalari, mahalla yettiligi vakillari va jamoatchilikning uzviy hamkorligini talab etadi. O‘zbekiston Respublikasida jinoyat va huquqbuzarliklarning oldini olish tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar profilaktika inspektorlari faoliyatining mazmun-mohiyatini tubdan o‘zgartirdi. Endilikda ular nafaqat jinoyatlarning oldini olish bilan shug‘ullanadi, balki jazoni o‘tayotgan yoki jazoni o‘tashdan ozod etilgan shaxslarning jamiyatga qaytishida vositachi, ijtimoiy-psixologik yordam ko‘rsatuvchi sifatida ham faol ishtirok etadi. Ayniqsa, ozodlikni cheklash jazosiga hukm etilgan shaxslar bilan ishlashda insonparvarlik, huquqiy himoya va reabilitatsiya tamoyillari asosiy o‘rinda turadi. Bu yo‘nalishda ichki ishlar organlari tarkibidagi probatsiya xizmati alohida ahamiyat kasb etadi. Ularning asosiy vazifasi – sud hukmi bilan ozodlikni cheklash jazosiga tortilgan shaxslarning nazoratini tashkil etish, ularni ijtimoiy foydali mehnatga jalb qilish, huquqiy va psixologik yordam ko‘rsatish, takror jinoyat sodir etish xavfini kamaytirishdan iboratdir. Shu bilan birga, probatsiya xizmati faoliyati samarali bo‘lishi uchun mahalla, tuman hokimligi, bandlik bo‘limlari, sog‘liqni saqlash tizimi, ta’lim muassasalari va nodavlat tashkilotlar bilan uzviy hamkorlik zarur. Mavzuning dolzarbligi shundan iboratki, ozodlikni cheklash jazosiga hukm etilgan shaxslarning ko‘pchiligi ijtimoiy-psixologik moslashuvda, oilaviy aloqalarni tiklashda, ish topishda yoki jamiyatga qaytishda qiyinchiliklarga duch keladi. Agar profilaktika inspektori, probatsiya xizmati va mahalla yettiligi o‘zaro hamkorlikda ishlamasa, bu shaxslar qayta jinoyat sodir etish xavfi ostida qoladi. Shu bois, ularning birgalikdagi faoliyatini huquqiy, tashkiliy va metodik jihatdan takomillashtirish masalasi dolzarb ilmiy va amaliy ahamiyatga ega. Tadqiqotning maqsadi – profilaktika inspektori, ichki ishlar organlarining probatsiya xizmati, davlat boshqaruvi organlari hamda mahalla tizimi o‘rtasidagi hamkorlikning hozirgi holatini o‘rganish, mavjud muammolarni aniqlash va ularni bartaraf etish bo‘yicha amaliy takliflar ishlab chiqishdan iborat. Metodologik asos sifatida tahliliy, statistik, sotsiologik va huquqiy tadqiqot usullari qo‘llanildi. Xususan, ozodlikni cheklash jazosiga hukm etilgan shaxslar bilan olib borilayotgan reabilitatsiya va ijtimoiy adaptatsiya ishlari tahlil qilindi, profilaktika inspektorlari hamda probatsiya xizmati xodimlarining faoliyat natijalari o‘rganildi, mahalla yettiligi bilan hamkorlikning samaradorligi o‘lchandi. Tadqiqot jarayonida aniqlanishicha, profilaktika inspektorining asosiy muammolaridan biri – hamkorlik tizimining yagona mexanizmi va o‘zaro axborot almashinuvi yetarli darajada yo‘lga qo‘yilmaganidir. Shu sababli, profilaktika va probatsiya tizimlari o‘rtasida ma’lumotlar almashishning elektron platformasini yaratish, “mahallabay ishlash” tamoyili asosida real vaqt rejimida tahlil yuritish va nazorat qilish tizimini takomillashtirish zarur. Shuningdek, profilaktika inspektorining faoliyatini samarali tashkil etishda mahalla yettiligi hodimlarining roli beqiyosdir. Chunki ular mahalladagi ijtimoiy muhit, fuqarolarning oilaviy, maishiy, iqtisodiy ahvoli haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘ladi. Shu bois, ularning ishtirokida ozodlikni cheklash jazosiga hukm etilgan shaxslar uchun individual reabilitatsiya dasturlarini ishlab chiqish, ishga joylashtirishda ko‘maklashish, psixologik qo‘llab-quvvatlashni ta’minlash samarali natija beradi.