OZODLIKNI CHEKLASH JAZOSIGA HUKM QILINGAN SHAXSLARNING IJTIMOIY-PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI VA ULARNI QAYTA IJTIMOIYLASHTIRISHGA TA’SIR ETUVCHI OMILLAR.

Abstract

Mazkur maqolada ozodlikni cheklash jazosiga hukm qilingan shaxslarning ijtimoiy-psixologik xususiyatlari, ularning shaxsiy fazilatlari, xulq-atvori, jamiyatdagi o‘rni va ularni qayta ijtimoiylashtirish jarayoniga ta’sir etuvchi omillar chuqur tahlil qilingan. Jamiyat taraqqiyoti jarayonida jinoyat sodir etgan shaxslarni qayta tarbiyalash, ularni mehnatga, ta’limga va ijtimoiy hayotga qaytarish davlatning insonparvarlik siyosatining ajralmas qismi hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan, ozodlikni cheklash jazosiga hukm qilingan shaxslar bilan olib boriladigan psixologik, pedagogik va ijtimoiy ishlarning samaradorligi jamiyat barqarorligi uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Maqolada shaxsning jinoyat sodir etishiga olib keluvchi psixologik omillar, ularning ijtimoiy muhit bilan o‘zaro munosabati, ruhiy holati, o‘zini baholash darajasi hamda ijtimoiy integratsiya jarayonidagi psixologik to‘siqlar atroflicha tahlil etilgan. Muallif ozodlikni cheklash jazosiga hukm qilingan shaxslar bilan ishlashda profilaktika inspektorlari, probatsiya xizmati, psixologlar, mahalla faollari va davlat idoralarining o‘zaro hamkorligi qayta ijtimoiylashtirish jarayonining eng muhim omillaridan biri ekanini asoslab beradi. Shuningdek, maqolada mahkumlarning ijtimoiy-psixologik portreti, ularning xatti-harakatlari, qadriyat tizimi, stressga qarshi kurashish qobiliyati, ijtimoiy muloqotga kirishish darajasi, irodaviy fazilatlari va o‘zgarishlarga tayyorlik holati ilmiy asosda yoritilgan. Jinoyat sodir etgan shaxslar ko‘pincha ijtimoiy moslashuvda qiyinchiliklarga duch keladi, o‘z-o‘zini qadrlashning pastligi, jamiyatga nisbatan ishonchsizlik, o‘tgan hayot tajribasidan kelib chiqqan salbiy stereotiplar ularning qayta ijtimoiylashuviga to‘sqinlik qiladi. Shu bois, maqolada psixologik yordam, ijtimoiy moslashuv dasturlari va mehnat faoliyatiga jalb etish kabi yo‘nalishlarning samaradorligi alohida yoritilgan. Muallif qayd etishicha, qayta ijtimoiylashtirish jarayonida quyidagi omillar hal qiluvchi rol o‘ynaydi: birinchidan, ijtimoiy muhitning qo‘llab-quvvatlashi; ikkinchidan, mahkumning ichki motivatsiyasi va ijobiy o‘zgarishga bo‘lgan ishonchi; uchinchidan, probatsiya tizimi va mahalla faollarining uzluksiz hamkorligi. Shu orqali jamiyatda insonparvarlik, bag‘rikenglik, kechirimlilik kabi qadriyatlarning mustahkamlanishi ta’minlanadi. Shuningdek, maqolada davlat siyosati darajasida ozodlikdan mahrum etilmagan, ammo cheklangan sharoitlarda yashayotgan shaxslar bilan ishlashda individual yondashuv, psixologik reabilitatsiya, ijtimoiy yordam mexanizmlarining takomillashtirilishi zarurligi ta’kidlanadi. Muallif ijtimoiy-psixologik tadbirlar samaradorligini oshirish uchun davlat organlari, fuqarolik jamiyati institutlari va nodavlat tashkilotlarning o‘zaro hamkorligini kuchaytirish zarurligini asoslaydi.